Fotoğraf ve Video Çekimlerinde Açılar

Kamera açısı, adından da anlaşılacağı gibi, görüntülenen nesne ya da obje ile, kamera arsında varsayılan açı olarak bilinir. Fotoğraf, film ve videoda kamera açıları bizim konuya nereden baktığımız ile ilişkilidir. O halde temel soru olan, bizim konuya nereden baktığımızı belirleyen durumları gözden geçirmek gerekir. Bakan göz ile bakılan şey arasındaki ilişkiyi belirleyen temel etkenlerden ilki, konunun kendisi ile yani bakılan şeyin niteliği ile ilişkilidir. Birçok durumda görselleştireceğimiz şey bize açıyı doğrudan kendi verir. Bunun için eğitim almamıza gerek yoktur. Üzerinde fazla düşünmemize bile gerek olmayabilir. Bir otomobil fotoğrafı çekeceksek, otomobilin önünü görselleştirmek aklımıza gelen ilk durumdur. Ya da bir düğün fotoğrafı için yapılan geleneksel tavır, düğündekileri sıraya dizerek karşılarına geçip fotoğraflarını çekmektir. Bu gibi durumlarda, örneğin bir düğün sonrası fotoğrafında sıraya dizilmiş kişileri arkalarından görüntülemek alışılmışın dışı bir durumdur. Hatta fotoğrafı çekeni zor duruma da düşürecektir. Bir tiyatro oyununda dekor yerine oyuncuları görselleştirmek, bir kaza haberi fotoğrafında yoldan geçen araçlar yerine kaza yapan otomobilleri görüntülemek gibi durumun, haberin, olayın öznesine yönelmek; eğitim almamıza gerek kalmadan genel kültür bilgimizle uyguladığımız görselleştirme yöntemleridir. Kısaca zaten görüntülemek istediğiniz bir durum varsa, o durum size geleneksel görsel kültür içinde bir açı sunacaktır.

Diğer yandan; kimi zaman konu bizlere birden fazla açı sunar. İşte o zaman görüntüleyenin tercihi gibi bir durum söz konusu olur. Bu durumda da iki konu bizler için yaratıcı uygulamalar gerçekleştirmek açısından birer fırsat oluşturabilir. Bunlardan ilki, konuyu en iyi yerinden ve en elverişli açıdan görselleştirmeye çalışmak olacaktır. Burada temel amaç, hiçbir soruya gerek kalmaksızın, fotoğrafa bakanın konu ile ilgili maksimum bilgiye sahip olmasıdır. Burada illa konunun bütünü görselleştirilmelidir sonucunu çıkarmamalıyız. Kimi durumlarda konunun bir parçasını da görüntüleyebiliriz. Bu durumda, görüntülediğimiz parçanın, konunun bütününü çok iyi temsil etmesi gerekir.

İkinci durum ise, kendi özgün açımızı yakalamaya çalışmak olacaktır. Bu yöntem biraz göz terbiyesine, biraz görsel kültüre, biraz optik bakış becerisine gereksinim duyar. Asıl yaratıcılık ise, kendi öznel bakış açımızı ortaya koymak ile gelişir. Kameranın optiği bize milyonlarca farklı açıdan görselleştirme olanağı sunar. Bizler bu milyonlarca farklı olan açıdan, kendi açımızı çerçeveye aktarırız. İşte seçtiğimiz bu açı, artık bizim açımızdır ve bizim konuya bakışımızı yansıtır. Fakat bizler ilk aşamada yaratıcı fotoğraf ve videodan çok, doğru fotoğraf ve videoyu tercihe deriz. Çünkü yaratıcı görselleştirme süreci, doğru çerçeveleme ve doğru pozlama ile başlar. Bunun dışında karşımıza çıkan yaratıcı çerçeveler büyük olasılıkla tesadüfi gerçekleştir. Sanat ve tasarım dünyasında tesadüflerin hatırı sayılır yeri olsa da, bizim önceliğimiz doğru çerçeve oluşturma tekniklerini özümsemek olacaktır. Bu süreç de, ifade edildiği üzere, belirli bir görsel kültür temeli, yeteri derece optik bakış becerisi ve basit kompozisyon bilgisi üzerine temellenir.

Kamera Açıları

Kamera açısı, daha önce de ifade edildiği gibi, kameranın nesneye göre konumlandırıldığı açıdır. Bu açı, bizim konuyu nereden gördüğümüz, nereden göstermek istediğimiz ve daha sonrasında da sabitlediğimiz görüntüde izleyicilerin konuyu görecekleri açıdır. Kamera bizim gözüm olarak işlev görür. Bu işlev doğrultusunda tıpkı göz gibi konuya bakar. Yaklaşır, uzaklaşır. Sağa sola; yukarı aşağıya kayar. Nihayetinde görüntünün oluşturulduğu bir açıda karar kılınır ve çerçeveleme bu açıdan yapılır. Bu açı, artık bizim kamera açımızdır. Kamera ile konuyu gördüğümüz yer, konuyu izleyiciye aktardığımız noktadır. Kamera birçok pozisyonda olabileceği gibi, kamera açısı dendiğinde geleneksel olarak aşağıdaki kavramlar akla gelir. Bu kavramlar, kameranın geleneksel bir anlatım işlevi dahilinde uzlaşılmış kavramlardır.

Göz Seviyesi

Adından da anlaşılacağı gibi kameranın göz hizasında olması durumudur. Bu açı, normal olarak beklendik, bilindik ve genellikle uygulanan kamera açısıdır. Örneğin profesyonel yaşamda bir senaryoda herhangi farklı bir ifade yoksa, film göz hizasında çekilir. Senaryoda göz hizası dışındaki açılar özellikle belirtilir; diğer yandan göz hizası için özel bir vurguya ihtiyaç yoktur.

Göz hizasındaki kamera, normal bir gözle fotoğraf ya da filmi izlemememizi sağlar. Göz hizasında olan kamerada izleyici daha fazla odaklanır ve daha kolay özdeşleşir. Kameranın göz seviyesinde olması, izleyicide normların dışında farklı bir duygu ya da düşünce oluşmasına izin vermez.

Göz seviyesinde bir kamera açısı nesnel bir bakış sunar. Görüntülenen kişi ile nötr bir göz teması kurulmasını sağlar. İzleyiciye bir konuyu en kolay ve en iyi şekilde anlatmanın en basit yolu konuyu göz seviyesi ile görselleştirmektir.

Alt Açı

Alt açı, kameranın göz seviyesinin altında bir yerde konumlanmasıdır. Bu açı, konuya mümkün olabilecek en alt seviye olan açıdan, göz seviyesinin hemen altında bir açıya kadar değişiklik gösterebilir. Yapılabilecek en alt açı, solucan bakışı kavramı ile de tanımlanır. Alt açı ile bir nesneyi ya da kişiyi çerçevelememek, ona olduğundan fazla güç kazandırır. Alt açı, çerçeveleyeceğimiz kişileri daha güçlü göstermek için en sık kullanılan yöntemlerden biridir. Alt açı ile çerçevelenmiş kişi bize üstten bakar ve izleyici olarak biz kendimizi daha aşağıda bir konumda hissederiz.

Alt açının bu kişileri yüceltme ve güçlendirme özelliği, kimi durumlarda saygı oluşturmak, korku duygusu yaratmak, otoriteyi güçlendirmek, heyecan unsurlarını desteklemek gibi amaçlarla sıkılıkla kullanılagelmiştir.

Alt açının en ciddi sorunu, farkında olmadan ya da bilmeden alt açıda çekimler yapmaktır. Alt açıdan yapılan çekimler çerçevelenen kişi ile izleyici arasındaki eşitliğe dayalı ilişkiyi bozar. Çerçevelenen kişiyi daha üst ve yüceltilmiş bir konuma yerleştirir. Bu nedenle, kimi durumlarda istenmedik ya da beklenmedik sonuçlar elde edilebilir. Örneğin ne kadar alt açıya inilirse, tavanı görme olasılığı o derece artar. Bu nedenle stüdyo çekimlerinde tavanda bulunan aydınlatma kaynakları çerçeveye gireceğinden, alt açı uygulamaları tercih edilmez.

Diğer yandan bilinçli alt açı uygulamalarında da, çerçevelenecek kişi ya da nesnelerin, alt açıya göre konumlandırmaları ayrı önem taşır. Örneğin kişiler bilinçli bir alt açı tercihinde, alt açıya göre konumlandırılmazlarsa, tanımlamama, tanıyamama gibi sonuçlarla karşılaşılabilir. Alt açı, ancak çok iyi tasarlandığında, estetik ve psikolojik görsel anlatım öğesi olarak başarılı sonuçlar verir.

Üst Açı

Üst açı, kameranın göz seviyesinin üstünde olduğu kamera konumuna verilen addır. Göz seviyesinin üstünden yapılan tüm çekimler üst açı olarak değerlendirilir. Bu açı, göz seviyesinin hemen üstünden ya da en tepe noktasına kadar değişebilir. En tepe noktasından yapılan çekim kuş bakışı olarak tanımlanır. Bu açıda artık nesne ya da kişi tamamen tepeden görünür. Kuş bakışı bir çekimde nesneleri ya da kişileri tanımlayabilmek güçleşir. Ancak kişi ya da nesnenin çevresindekilerle birlikte işlevsel bir amaçla görüntülenmesi amacı ile kullanılabilir.

Üst açı, çerçevelenen kişileri olduğundan daha güçsüz ya da aciz gösterir. Tam cepheden yapılan çekimlerde, sorgu sahnelerinde, çerçevelenen karakter üzerinde otorite kurmak için üretilmiş metinlerde üst açı kullanımına sıklıkla rastlanır. Üst açı aynı zamanda umutsuzluk, güçsüzlük, ezilmiş olma gibi psikolojik durumlar, duygu durumlarını yaratmak amacı ile de başvurulun yöntemlerden biridir.

Üst açıdan çerçevelenen bir kişi yada nesnenin boyu olduğundan daha kısa görünür. Kameraya daha yakın olan alanlar (örneğin insan kafası gibi) olduğundan daha büyük görünür. Kameraya en yakın olan alan ile uzak olan alan arasında boyut dengesizliği ortaya çıkar. Bu nedenle görüntüde algı sapmaları yaşanır. Kişilerin çerçeve içindeki görüntüsü deforme olur.

Üst açı bu nedenle mizah öğesi, norm dışı karakter yaratma vurgusu, güçsüz, dengesiz kişiliklerin altının çizilmesi açısında sinemada kullanılagelen bir tekniktir. Sıkışmışlık, korku, paranoya, endişe gibi duyguları vermek için de üst açı kullanımının farklı örneklerine rastlamak olasıdır. Üst açı, ayrıca tanrısal bir bakıştır. Olaylara ve kişilere üstten bakmak, çerçevedeki kişileri daha kolay yönetilebilir göstermek için de üst açı kullanımı basit bir çözüm olabilir.

Nesnel Açı

Kameranın bir gözlemci olarak işlev gördüğü açıdır. Kamera tarafsız bir bakış açısında, sadece olan biteni görüntülemek amacı ile işlev görür. Nesnel bir açı ile kullanılan kamerada, çerçevelenen her şeye eşit mesafede, tarafsız ve yansız bir ifade yöntemi vardır. Kamera bir kişinin gözünden bakmaz. Bir bakıma tanrının gözü olarak işlev görür. Olayları, konuyu ele alırken, bir duruma yaklaşır ya da uzaklaşırken, tamamen nesnel bir ifade aracı olarak yer alır. Taraf olmaz, bir bakışın altını çizmez, bir duruş sergilemez.

Nesnel bir kamera kullanımında çoğunlukla kamera önündeki kişiler kameranın varlığından habersizdir ya da habersizmiş gibi davranır. Oyuncular kamera ile ilişki içine girmez, göz teması kurmaz. Kamera bir izleyici gibidir.

Öznel Açı

Öznel kamera uygulamasında kamera başlı başına bir karakterdir. Kamera önündeki kişiler kamera ile göz teması kurar hatta kameraya bakar, kameraya konuşur, kameraya oynarlar. Nesnel kamera kullanımından farklı olarak izleyici bir karakterin yerine geçer. Çerçevede olan biteni, yerine geçtiği karakterin gözünden izler. Kamera burada taraftır. Olup biteni seçtiği karakterin gözünden izler ve aktarır. Öznel açı ile birlikte karakterler ve kişiler doğrudan seyirdi ile iletişim kurarlar. Direk kameraya bakan, kamera ile göz teması kuran kişiler, kamera aracılığı ile izleyenle aracısız bir iletişime doğru yönelir.

Bu süreçte izler kişi ya da fotoğrafa bakan kişi, aynı zamanda hem bakan, hem de bakılan konumundadır. Öznel açıda hem bakan, hem de bakılan olmak, gerçeklik duygusunu artırır ve görüntülenen konu ya da kişi ile özdeşleşmeyi kolaylaştırır. Özdeşleşme, bir kişinin izlediği bir oyunun ya da sahnenin kendi yaşıyormuş izlenimine kapılmasıdır. Özdeşleşme için kişinin kullanılan aracı unutması gerekir. İşte öznel kamera bu süreçte, bakanın, bir kamera yardımı ile baktığını unutmasını sağlar. Çerçevede izleyene bakan bir çift gözle kurulan göz teması, bizlerin kameranın varlığını bir an için unutmamıza yarar. İşte bu süreçte kişi aracın vardığını unutur. Görüntülenen ile doğrudan iletişime geçiyor izlenimi yaşar. Bu izlenim süreci, klasik ifadesi ile bir özdeşleşme sürecidir.

Kamera Hareketleri

Bir kamera yardımı ile görselleştirme süreçleri içinde yer tutan bir diğer önemli konu ise kamera hareketleridir. Kamera hareketleri kameranın kayıt aşamasında gerçekleştirilen hareketler olarak bilinir. Bu hareketleri çoğunlukla yardımcı bir araç yolu ile, örneğin bir kamera sehpası, bir üçayak gibi araçlar yardımı ile gerçekleştirebileceğimiz gibi, çok sorunlu da olsa kimi zaman ellerimizle de gerçekleştirmemiz mümkündür.

Bu açıdan bakıldığında kamera hareketlerini iki farklı başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar kameranın gövdesi ile yapılan hareketler ve kamera sehpası ile yapılan hareketler olarak iki başlık altında toplanır. Buradaki ayrımın temel meselesi, kamera sehpası ile yapılan hareketler ile kameranın pozisyonunun değiştirilmesidir. Kameranın gözdesi ile yapılan hareketlerde kamera pozisyonu değişmez. Kamera aynı pozisyonda aşağıya doğru ya da yukarıya doğru hareket eder. Bir başka deyişle, kamera bulunduğu konumda yukarıya doğru ya da aşağıda doğru bakma eylemi gerçekleştirir.

Kameranın Gövdesi İle Yapılan Hareketler

Sağa ve Sola Çevrinme (Pan)

Sağa ve sola çevrinmede kamera yatay eksen üzerinde sağa ya da sola doğru hareket eder ve kamera aşağı-yukarı ayarı sabitlenmiş şekilde, aynı konumda yatay eksen üzerinde sağa ve sola doğru çevrinir. Özellikle yatay eksende olan hareketler bu kamera hareketi ile takip edilir. Örneğin otomobil yarışlarında yatay eksende hareket eden otomobiller sağa ve sola çevrinerek; otomobilin kadrajın içinde tutulması sağlanır. Böylece izler kişi, otomobil kadrajın içinde hep sabit kaldığını görse de, otomobilin hareket ettiğini algılar. Otomobilin çerçeve içinde kalması demek, tüm çerçevenin sabit kalması anlamına gelmez. Otomobil hareket ettikçe, çerçevedeki otomobil dışındaki alanlar hareket eder. İşte bu durum izler kişide hareket algısı oluşturur.

Sağa ve sola çevrinme hareketleri, kameraya yatay eksende olan nesne ya da kişilerin takip edilmesi, çekilen mekanın yatay düzlemde taranarak izleyiciye tanıtılması, yatay düzlemde yer alan bir etkinliğin yine çerçevenin yatay düzlem üzerindeki hareketi ile izleyiciye aktarılması gibi birçok farklı işlev için kullanılabilir.

Pan hareketi için dikkat edilmesi gereken en önemli kural, bir çekim içinde harekete durağan bir görüntüde başlanması ve hareketin sonlanarak yine durağan bir görüntüde bitmesidir. Böyle bir durumda çekimler arasındaki geçişi daha kolay sağlamak mümkündür. Bunun tam tersi uygulaması, yani hareketli görüntüden hareketli görüntüye geçişle bir görsel düzenlemeye gidilmesi ise, daha dinamik ve ritmik bir kurgu anlamına gelir. Fakat bu tercih daha çok profesyonellerin kullandığı bir tekniktir ve film dilinin anlatım öğelerinden biri olarak kullanılır. Amatör kullanımlarda, bir kayıt başladığında önce durağan olarak kısa bir süre kalınır, daha sonra kamera yatay düzlemde sağa ya da sola doğru mümkün olduğunca titretilmeden kaydırılır ve çekimi sonlandırmadan hemen önce kamera hareketi sonlanır, görüntü kısa bir süre için sabit kalır. Çekim bu stabil görüntünün ardından tamamlanır.

Aşağı ve Yukarı Çevrinme (Tilt)

Kameranın gövdesi ile yapılan hareketlerden bir diğeri ise, aşağı ya da yukarı çevrinme yani tilt hareketidir. Tilt hareketinde, tıpkı pan hareketinde olduğu gibi, kameranın mekan içindeki yeri sabittir. Kamera ileri geri ya da sağa ya da sola doğru gezmez. Bulunduğu yerde sabit olarak kamera aşağı ya da yukarı doğru çevrinir. Bu nedenle tilt hareketi aşağı ve yukarı çevrinme olarak da tanımlanır.

Tilt hareketinde sabit olan kameranın başı dikey eksende aşağı ya da yukarı doğru tarama yapar şekilde hareket ettirilir. Özellikle kamera önündeki nesne ya da kişilerin dikey hareketlerin takibinde, dikey olarak konumlanmış nesnelerin taranarak izleyiciye tanıtılmasında (bir ağaç gövdesinin yukarından aşağıya doğru taranması gibi) tilt hareketi kullanılır.

Gerek tilt, gerekse pan hareketlerinin belirli bir amaca uygun olarak yapılması önem taşır. Amaçsız uygulanan pan ve tilt hareketleri izleyicide gereksiz bir beklenti oluşmasına yol açar. Tilt ve pan hareketi sonunda, bir ey açıklamayan, bir hedefe ulaşmayan kamera hareketi, izleyicinin görüntünün anlattığı konudan kopmasına, uzaklaşmasına neden olur. Pan ve tilt hareketleri nedensellik üzerine kurulu olmalıdır.

Optik Yakınlaşma ve Uzaklaşma (Zoom)

Zoom hareketi, kameralarda hareketli odak uzaklıklı merceklerin kullanılması ile başlar. Bu gelişme ile birlikte sadece mercek hareketi ile nesneleri daha yakından görmek ya da daha uzaktan görmek mümkün olagelmiştir. Zoom hareketi ile birlikte nesnelere daha kolay yaklaşılabilir ve uzaklaşılabilir. Zoom hareketi profesyonel kameralarda zoom kolundan, makine üzerindeki zoom tuşlarından ya da objektif üzerinde bulunan zoom halkasından yapılabilir.

Diğer yandan fotoğraf makinalarının elektronikleşmesi ile birlikte, optik zoom dışında elektronik zoom olanağı da kullanıcılara tanınmış önemli özellikler arasında bulunur. Ancak elektronik zoom kullanıldığında görüntüde ciddi bir rezülasyon kaybı olacağını da unutmamak gerekir.

Kamera Sehpası İle Yapılan Hareketler

Kamera hareketlerinin bir diğer türü ise, kameranın gövdesi ile değil, kamera sehpası ile yapılan hareketlerdir. Bu hareketlerde kamera mekan içinde sehpa yardımı ile hareket eder. Nesnelere yaklaşır ya da uzaklaşır...

İleri ve Geri Kaydırma

İleri ya da geri kaydırma hareketi, kamera sehpası ile, kamera pedestalı ile yapılabilecek hareketlerdir. Belirli bir konu yada kişiyi kameraya dikey pozisyonda olan hareketler içinde takip etmek için sıklıkla kullanılır. Tıpkı bir konuya yürüyerek yaklaşmak ya da konudan uzaklaşmak gibi, kamera sehpanın üzerinde dikey yönde hareket eder. Bu hareketin sarsıntısız, belirli bir doğrusallık içeren, takip ettiği nesne ya da kişiyi mümkün olduğunca çerçeve içinde tutarak ve mümkünse çerçevenin aynı alanında takip edilerek yapılması, kamera hareketinin niteliğini arttıracaktır.

Sağa ve Sola Kaydırma

Kameranın üzerinde bulunduğu kamera sehpası ile birlikte sağa ve sola doğru yapılan kamera hareketidir. Bu harekette nesne ya da kişi çoğunlukla kameraya yatay bir konumdadır ya da yatay bir hareket sergilemektedir. Bu harekette de kameranın mümkün olduğunca titremeden, sarsılmadan hareket etmesi önemlidir. Kameranın üzerinde durduğu kamera sehpasının kullanım amacı da zaten budur.

Elle Yapılan Kamera Hareketleri

Bu kamera hareketi için profesyonel uygulamalarda steadicam adı verilen araçlar kullanılır. Fakat gündelik fotoğraf ve video çekimi yapan amatörler için kameranın elde taşınması ve kullanılması önemlidir. Bu süreçte asıl olan yine diğer maddelerde olduğu gibi, görüntüdeki titreme, sarsılma gibi bozulmaları en aza indirecek uygulamalar yapmak gerekir. Elde basit bir şekilde kamera kullanımı için aşağıdaki maddeleri uygulamak size yardımcı olabilir:

Yapacağınız kamera hareketini önce zihninizde tasarlayın.
Eğer hareketi daha önce deneme ve prova yapma şansınız varsa bunu mutlaka deneyin.
Kameranızı mümkün olduğunca iki elle, iki tarafından dengeli bir şekilde kullanın.
Sert hareketlerden, sarsıntı yaratacak uygulamalardan kaçının.
Kamera hareketi öncesi ve sonrasında birer saniyelik es (sabit bekleme süresi) verin.
Çekim süresince gözünüzü çerçeveden ayırmayın.
Eğer kamera hareketi yapmanız çok gerekliyse, mümkün olduğunca orta ve uzak planlarda çekim yapın. Daha yakın çekimlerde olası sarsıntılar daha belirgin ve rahatsız edici olacaktır.

Yararlanılan Kaynaklar:

Herbert, Zettl. (2013) Sight Sound and Motion: Applied Media Aesthetics. Wadsworth Publishing

Kılıç, Levend. (2003) Görüntü Estetiği. İnkılap Kitabevi.

Altunay, Alper. (2016) Görsel Estetik. Açıköğretim Fakültesi Yayınları.